روش‌های نمونه‌گیری آماری اشاره به شیوه‌هایی علمی دارد که برای دستیابی به نمونه موردنظر جهت گردآوری داده‌های پژوهش، استفاده می‌شود. پیش از هر چیزی باید بین دو مفهوم کلیدی تفاوت قائل شوید:

• روش‌های محاسبه حجم نمونه
• روش‌های نمونه‌گیری

شیوه‌ها و روش‌های محاسبه حجم نمونه با روش‌های نمونه‌گیری مترادف نیست. ابتدا با استفاده از فرمول‌ها و محاسبات آماری تعداد نمونه لازم برای انجام تحلیل آماری محاسبه می‌شود. سپس برای دستیابی به نمونه موردنیاز از روش‌های نمونه‌گیری آماری استفاده می‌شود.

در مباحث جامعه و نمونه روش‌های نمونه‌گیری به دو دسته اصلی روش‌های احتمالی و غیراحتمالی تقسیم می‌شود. روش‌های احتمالی از نظر آماری دارای قابلیت اطمینان بیشتری است. روش‌های غیراحتمالی نیز در مواردی مانند نمونه‌گیری از خبرگان در تحقیق کیفی کاربرد دارد. در این مقاله انواع روش‌های نمونه‌گیری آماری آموزش داده شده است.

مفاهیم و روش‌های نمونه‌گیری آماری

از روش‌های نمونه‌گیری آماری برای دسترسی به نمونه‌ای معرف جامعه مورد تحقیق استفاده می‌شود. پس از انتخاب موضوع تحقیق و بیان مسئله، یکی از تصمیمات، انتخاب نمونه است. نمونه که باید نماینده جامعه باشد که یافته‌های پژوهش قابل تعمیم به آن جامعه باشد. اگر پژوهشگر پژوهش خود را بر تمامی افراد جامعه اجرا کند باید از روش سرشماری کند. یعنی پژوهشگر باید تمامی افراد جامعه را تک تک مورد برسی و آزمون قرار دهد.

چون اکثر پژوهشگران توان و زمان اجرای پژوهش بر کل جامعه را ندارند به همین دلیل پژوهش خود را محدود به نمونه کوچکی می‌سازند. به‌طور کلی سرشماری تمام واحدهای جامعه باید شمارش شود این کار پرهزینه و وقت‌گیر خواهد بود. برای صرفه جویی در وقت و هزینه مجبوریم روش دیگری را بکار بریم. اهمیت روش نمونه‌گیری در اینجا آشکار می‌شود. در نمونه‌گیری معمولا نمونه کوچکی از جامعه را بررسی می‌کنیم و آن را برای کل جامعه تعمیم می‌دهیم.

در مباحث آمار استنباطی که باید براساس یک نمونه در مورد جامعه بحث شود، دو مفهوم کلیدی وجود دارد. نخست تعریف دقیق جامعه‌ای که علاقمند به مطالعه آن هستیم. دوم گزینش مشخصه یا مشخصه‌هایی که باید ثبت شوند. مفاهیم کلی برای نمونه‌گیری از قبیل جامعه، نمونه، سرشماری و… را برای ارائه دید کلی از روش نمونه‌گیری و مزایای آن در انجام بررسی‌های آماری ضروری است معرفی شوند.

تعاریف جامعه و نمونه

جامعه: در هر بررسی آماری، مجموعه عناصر مورد نظر را جامعه می‌نامند. به عبارت دیگر، جامعه مجموعه تمام مشاهدات ممکنی است که می‌توانند با تکرار یک آزمایش حاصل شوند به طور کلی جامعه عبارت است از مجموعه‌ای از افراد یا واحدها که دارای حداقل یک صفت مشترک باشند و تعریف جامعه آماری باید جامع و کامل باشد.

سرشماری: سرشماری از جامعه متناهی، بررسی است که تمام واحدهای جامعه را دربرمی‌گیرد. در بسیاری از موارد، اجرای سرشماری در یک جامعه متناهی، کاری است شدنی.

نمونه: نمونه بخشی از جامعه تحت بررسی است که با روشی که از پیش تعیین شده است انتخاب می‌شود. به قسمی که می‌توان از این بخش، استنباطهایی درباره کل جامعه بدست آورد انتخاب تعدادی از افراد٬ حوادث٬ و اشیاء از یک جامعه تعریف شده به عنوان نماینده آن جامعه .

اولین قدم در نمونه‌گیری تعریف جامعه مورد نظر است و هدف نوعی نمونه‌گیری است که تمام افراد جامعه جهت انتخاب شدن شانس برابر داشته باشند.

مزایای نمونه گیری

تقلیل هزینه و صرفه جویی در منابع مالی و هزینه: اگر داده‌ها فقط از نسبت کوچکی از توده جامعه تامین شوند مسلما هزینه تهیه آنها به مراتب کمتر از سرشماری است. در جامعه‌های بزرگ نتایجی که از طریقه نمونه‌گیری بدست می‌آیند آن قدر دقیق هستند که می‌توان آنها را به عنوان نتایج خود جامعه مورد استفاده قرار داد.

سرعت بیشتر و جلوگیری از اتلاف وقت پژوهشگر: چون حجم نمونه کمتر از حجم جامعه در سرشماری است، جمع آوری و تلخیص داده‌ها با سرعت بیشتر، یعنی با وقت کمتری انجام می‌شود.
قدرت عمل بیشتر: در برخی از نمونه گیری‌ها که وجود افراد متخصص و آموزش دیده و همچنین وسایل اندازه‌گیری و انجام آزمونهای دقیق برای تهیه داده‌ها ضروری است مسلما به علت کمبود این امکانات، انجام سرشماری عملا غیر ممکن است.

صحت عمل بیشتر: چون برای انجام یک نمونه‌گیری به دلیل حجم کار کمتر، امکان آموزش افراد برای تهیه پرسشنامه و انجام مصاحبه‌ها وجود دارد، لذا صحت عمل در نمونه‌گیری بیشتر از سرشماری است.